.jpg)
DNM-Online Boeken en beschouwingen
DNM-Online
De meetmaatschappij
Leestip
Pieter Leenheer, redacteur DNM
Een titel als ‘De meetmaatschappij. Waarom we alles meten en wat dat met ons doet’ lijkt een aankondiging van het zoveelste sombere verhaal over al dat gemeet van tegenwoordig. Maar dat valt in dit geval erg mee: universitair hoofddocent Berend van der Kolk heeft met De meetmaatschappij een prettig leesbare handreiking geschreven voor een gezonde houding ten opzichte van meetsystemen. Een gezonde houding die van groot belang is in een samenleving waarin zoals Van der Kolk stelt, de gestage opmars van meetsystemen bevorderd wordt doordat competitie en marktwerking om voortdurende vergelijking vragen, doordat ten gevolge van democratisering het gezag van experts afneemt, en doordat technologie het meten steeds makkelijker maakt.
We meten, aldus Van der Kolk in het voorwoord, allemaal meer dan ooit: ‘(...) we tellen onze stappen, registreren allerlei activiteiten en prestaties in apps en meten onze populariteit af aan het aantal online likes en followers. Meten geeft ons een beetje kennis over ‘hoe goed we het doen' en maakt het mogelijk veranderingen waar te nemen. Bovendien werkt meten vaak motiverend. Het kan een enorme kick geven als je een meetbaar doel haalt. ‘Yes! Dertig push-ups gedaan!’ ‘ Yes! Tien nieuwe klanten binnengehaald!’ ‘Yes! Een negen gehaald voor mijn tentamen!’ Vervolgens vergelijken we onze prestaties met die van anderen, stellen we ranglijsten op - in ons hoofd of op papier - en passen we ons gedrag aan. We gaan naar restaurants en ziekenhuizen met goede reviews, kopen boeken uit De Bestseller 60 en belonen onze kinderen voor hoge rapportcijfers.’ Maar soms werkt al dat gemeet averechts. Neem bijvoorbeeld deze reclame van het Cito: ‘Het nieuwe LVS geeft je een compleet beeld van elk kind’. Wat ze daar bij het Cito over het hoofd hebben gezien, is dat meten van prestaties van mensen en organisaties heel wat anders dan het meten van fysieke objecten. Bij de eerste twee leidt meten – getuige het LVS-voorbeeld – tot een illusie van weten, tot schijnkennis op basis waarvan toch beslissingen worden genomen. De mantra ‘meten is weten’ gaat in dit soort gevallen niet op, maar als je dan toch een mantra wilt, aldus Van der Kolk, kies dan voor ‘meet met mate’ (p. 22).
Onderwijs is, schrijft Van der Kolk op p. 28, een boeiende plek voor wie geïnteresseerd is in meetsystemen: ‘Bijna niets is zo ongrijpbaar als onderwijskwaliteit, al willen sommige beleidsmakers en samenstellers van ranglijsten je graag anders doen geloven.’ Een goed voorbeeld vormen de beoordelingen van de onderwijskwaliteit door studenten en leerlingen: uit onderzoek blijkt dat studentenevaluaties van onderwijs geen enkele relatie vertonen met de mate waarin de betreffende studenten iets leren. Er zijn namelijk nogal wat factoren die de zaak bederven, zoals het type vak, de groepsgrootte (hoe groter de groep, hoe lager de score), of een vak verplicht is of niet (een verplicht vak scoort standaard lager dan een keuzevak) enzovoorts. Op zich is dat alles natuurlijk niet zo verbazingwekkend, maar, vraagt Van der Kolk zich af, waarom gaan mensen dan toch door met meten? Zijn antwoord is evenmin verbazingwekkend: omdat ze grip willen krijgen, en dat vraagt om versimpeling van de complexe werkelijkheid en dat is wat meetsystemen kunnen als geen ander. Met natuurlijk als bijkomend voordeel dat cijfers een objectieve uitstraling hebben.
De meetexplosie, aldus Van der Kolk aan het slot van het gelijknamige eerste hoofdstuk, heeft veel goeds gebracht, maar heeft tegelijkertijd ook allerlei nieuwe problemen gecreëerd. Bijvoorbeeld een overmatig en naïef gebruik van meetsystemen, en een tendens om van alles een competitie te maken. Een van de schadelijkste bijwerkingen is echter wat Van der Kolk indicatorisme noemt. Meetsystemen gebruiken indicatoren en bij nogal wat metingen gaan mensen en organisaties duikgedrag vertonen om vooral maar goed te scoren. Van der Kolk onderscheidt vijf soorten indicatorisme:
- uitvoeren van makkelijke, indicator-verbeterende taken;
- vermijden van moeilijke, indicator-verslechterende taken;
- verbeteren van een indicator voor de korte termijn, ten koste van de langetermijndoelen;
- negeren van taken die niet in een indicator zijn opgenomen;
- manipuleren of frauderen om een indicator te verbeteren.
Wil je dat gedrag voorkomen, dan moet je als beleidsmaker of ontwerper van meetsystemen diep doordrongen zijn van het besef dat kwantificering altijd leidt tot versimpeling en dat cijfers altijd aangevuld moeten worden met rijkere, kwalitatieve informatie. In dat verband is het bijvoorbeeld van belang dat je meetsystemen samen met medewerkers ontwerpt en cijfers ziet als het startpunt, niet als eindpunt.
Leren boven presteren
In het Nawoord pleit Van der Kolk voor een serieus debat over de mogelijkheden en onmogelijkheden om allerlei zaken als prestaties, uitkomsten en kwaliteit te kwantificeren. Hoe vaak zo’n debat na de verschijning van De meetmaatschappij heeft plaatsgevonden, onttrekt zich aan mijn waarneming. Op één geval na. Op 8 september van dit jaar organiseerde Pakhuis de Zwijger de debat-avond ‘Leren boven presteren’, met naast Berend van der Kolk onder meer Karen Heij, bekend van haar proefschrift over de eindtoets basisonderwijs, en de onderwijswetenschappers Martijn Meeter en Gerdien Troost, beiden als hoogleraar aan de VU verbonden. De gedachtewisseling is terug te zien op YouTube: Een van de aardige onderdelen ervan is hoe Meeter, die meer dan de anderen van het meten is, overeind ziet te blijven zonder zijn goede humeur te verliezen.
Berend van der Kolk (2021). De meetmaatschappij. Waarom we alles meten en wat dat met ons doet. Business Contact
Pieter Leenheer
Redacteur DNM
pieter.leenheer@planet.nl
Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem
