.jpg)
DNM-Online Boeken en beschouwingen
DNM-Online
De oplossingenmachine
Leestip
Gerritjan van Luin, medewerker van DNM
De oplossing of het vraagstuk
Het overkomt iedere (startende) leidinggevende. Een collega loopt je kamer binnen, vraagt of die een lastig vraagstuk met je kan delen, steekt van wal en jij gaat vrijwel meteen koortsachtig nadenken hoe jij denkt dat dat vraagstuk het beste opgelost kan worden. Je zit immers niet voor niets op de bazenstoel. En voor je er erg in hebt, heb je de ‘oplossingenmachine’ aangezet.
Over dit fenomeen gaat het nieuwste boek van Wouter Hart met co-auteur Thom Verheggen. Kon je bij lezing van zijn boeken over een nieuwe kijk op organiseren (Verdraaide organisatie (2012) en Anders vasthouden (2017)) nog een zekere afstand houden, in De oplossingenmachine word je als lezer persoonlijk aangesproken. Ben jij ook een van die mensen die regels en procedures bedenken, die spannende vraagstukken omzetten in oplossingen en aanpakken waarmee je een ander de mogelijkheid ontneemt de eigen stem te vinden en daarvoor verantwoordelijkheid te nemen? En heb je niet tegelijk de mond vol van ruimte, vrijheid en verantwoordelijkheid als het om arbeidsvreugde gaat? Tijd om in de spiegel te kijken.
Wouter Hart doet dat zelf ook. Aan de hand van een aansprekend vraagstuk uit zijn eigen gezin (dochter op tijd naar school krijgen) laat Hart zien wat er gebeurt wanneer je vanuit oplossingen gaat denken. Dan ontstaat er (bij zijn dochter) een gevoel van moeten, wordt het eigen kompas om zelf na te denken uitgezet, verschijnen tegengestelde belangen en – niet onbelangrijk – raakt het werkelijke vraagstuk uit zicht. Hoe zou het zijn, zo vraagt Hart zich af, als je dat spannende vraagstuk nu wel centraal zou stellen. Dan blijkt dat dochterlief het meeste van wat ze moet ook zelf wil. Dan gaat ‘moeten’ dus over in ‘willen’, wordt het eigen kompas aangezet, verdwijnen tegengestelde belangen en blijft dat waar het om gaat in beeld. Overigens houdt Hart geen pleidooi om deze invalshoek altijd te kiezen. Er zijn vraagstukken genoeg (gebroken been, lang haar, honger) die om een deskundige oplossing vragen.
De eerste hoofdstukken van het boek verleiden je met die persoonlijke verhalen van de schrijver om je ook zelf naar de spiegel te begeven. En je af te vragen hoe jij je verhoudt tot de rollen die de oplossingenmachine aan het werk houden. Hart schetst er vier: twee rollen die met hun reactie de machine initiëren (de Afpakker en de Calimero) en twee die met hun reacties die vooral in stand houden (de Brave Hendrik en de Oppakker).
De Afpakker pakt het vraagstuk af, geeft vaak met de beste bedoelingen ongevraagd advies en probeert te helpen zonder dat de ander erom vraagt. De Brave Hendrik laat het zich welgevallen, soms om geen verantwoordelijkheid te hoeven te dragen. De Calimero is de doorgeslagen Brave Hendrik, die niet meer op een oplossing wacht, maar van de oplossingen van anderen leeft. Dat doet hij door zich klein te maken en zo snel als het kan om hulp te vragen. En tot slot de vierde rol, die van de Oppakker die maar al te graag het probleem van de Calimero oppakt en met het overnemen van de verantwoordelijkheid ervan, zoals Hart dat noemt, ‘de aan-knop van de oplossingsmachine’ is. Vier rollen, vier aangrijpingspunten om de machine draaiend te houden én om ‘m te stoppen.
Dat de machine zo vaak aangezet wordt en draaiend blijft komt in elk geval ook door de ‘aantrekkelijkheid’ die aan elke rol kleeft. Zo denkt de Afpakker de boel naar z’n hand te kunnen zetten, waarmee die de Brave Hendrik triggert, die niet zoveel verantwoordelijk hoeft en bij mislukken een ander de schuld kan geven. De Calimero kan uit gemakzucht of onzekerheid stoppen met nadenken waarmee hij de Oppakker triggert die zich als deskundige kan manifesteren.
Maar het spelen van een rol kost ook wat. De Afpakker en de Oppakker halen zich een hoop werk op de hals met alle verantwoordelijkheid van dien. De Brave Hendrik en de Calimero leveren handelingsvrijheid en het ontwikkelen van hun eigen stem in.
Als je kosten te hoog vindt worden, de last te zwaar, hoe kun je dan de oplossingenmachine veel minder hard zetten? Opvallend is dat daarover de twee kortste hoofdstukken in het boek te vinden zijn, die beide ook vooral ingaan op wat de Afpakker en Oppakker dan te doen hebben. Harts belangrijkste advies voor die twee is: op je handen zitten en vragen stellen om zicht te krijgen op hoe de ander naar het vraagstuk kijkt. Simpel, toch? Maar er zit een forse adder onder het vragengras: realiseer je dat je soms met een vraag (‘Heb je er ook aan gedacht Mieke te informeren?’) een norm stelt en daarmee een ‘afpakker’ blijft. Anders gezegd, hoeveel ruimte bied je met vragen? Is je sturende vraag ook zo bedoeld gelet op de ervaring van de ander of val je onbedoeld terug? Hart houdt zijn lezers voor dat de oplossingenmachine optimaal draait wanneer je ‘niet te veel, maar wel genoeg richting en steun geeft’.
Het laatste hoofdstuk gaat misschien wel over het meest wezenlijke: door welke patronen en mechanismen houden we het oplossingensysteem in stand, waarmee we ‘nauwelijks zien hoeveel geweld we daarmee de optimale benadering van het hier en nu aandoen’, zoals steeds weer opnieuw SMART-resultaten formuleren en willen scoren met kortetermijnresultaten ten koste van langetermijnontwikkeling. De vragen aan het eind van het hoofdstuk zijn behulpzaam de eigen belemmerende patronen op het spoor te komen: waar sta je voor? En wat doe je als het spannend wordt? En wat is de laatste keer dat je iets gedaan hebt dat haaks staat op wie je wilt zijn?
Je hebt De Oplossingenmachine, dat prettig leest en fraai is opgemaakt met veel tekstondersteunende tekeningetjes, in een paar uur uit. Maar dan begint het pas. Wouter Hart heeft met Thom Verheggen opnieuw een boek geschreven dat in z’n eenvoud de diepgang heeft die uitnodigt tot herlezen, nadenken en veel gesprek.
Wouter Hart & Thom Verheggen (2023). De oplossingenmachine: Van moeten naar willen. Boom
Gerritjan van Luin
Zelfstandig coach en adviseur, en medewerker van DNM
gvluin@gmail.com
Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem
