DNM-Online Boeken en beschouwingen

Handboek bestuurlijk leiding geven aan lerende scholen

Leestip

De vooraankondiging van dit boek, medio 2023, maakt me meteen nieuwsgierig: een handboek over besturen in het onderwijs, wat moet ik me daarbij voorstellen? Om de veelzijdigheid en de complexiteit van het besturen van alle kanten te kunnen belichten, verwacht ik op zijn minst een lijvig boekwerk. Dat pakt anders uit: in de brievenbus tref ik een boekwerkje van 156 pagina’s aan, waarvan de laatste 20 opgaan aan de trefwoordenlijst en de eindnoten, inclusief literatuurverwijzingen.

Nu hoeft het aantal pagina’s niet maatgevend te zijn voor de kwaliteit, dus nadat ik mijn eerste teleurstelling te boven ben, ga ik toch maar zo onbevangen mogelijk lezen. Dat valt niet altijd mee, ondanks de beperkte omvang van het boek – geen handboek, maar daarover later meer – kost het me relatief veel tijd om het te lezen en vooral te doorgronden: wat gebeurt hier nu eigenlijk en vooral, wat gebeurt hier nu eigenlijk niet?

Wat mij daarbij niet helpt, is het taalgebruik. “De schrijvers van dit boek denken dat …” (pagina 12): dat ben je zelf! Waarom niet “Wij denken dat…”?  Verschuil je niet als auteurs, ook niet achter “een model”, bijvoorbeeld op pagina 21: “We hebben een model ontwikkeld dat duidelijk maakt dat het versterken van onderwijskwaliteit vraagt om een integrale aanpak”. Zo’n zin leidt mij enorm af: het model maakt niets duidelijk! Jullie willen duidelijk maken dat het versterken van onderwijskwaliteit om een integrale aanpak vraagt en daarom hebben jullie dit model ontwikkeld! Zeg dat dan en onderbouw het!

Goed, wat gebeurt er in het boek? Om dat duidelijk te maken, geef ik de redeneerlijn waar de auteurs het boek aan hebben opgehangen, even op mijn eigen manier weer:

• in scholen draait het om het leren van leerlingen;
• besturen hebben daarop indirect invloed: bestuur > schoolleiding > leraren > leerlingen;
• wil je als bestuurder invloed hebben op het leren van leerlingen, dan vormt eerst en vooral het leren van schoolleiders je aangrijpingspunt.

Om dit aangrijpingspunt gaat het in het boek vooral: hoe kun je als bestuurder het leren van schoolleiders beïnvloeden, door middel van welke interventies? Om die vraag enigszins gestructureerd te beantwoorden, gebruiken Van Wessum en Verheggen in het boek  het beroepsprofiel voor schoolleiders in het voortgezet onderwijs als kapstok en dus het niet het recent, maar voor dit boek net te laat vastgestelde beroepsprofiel voor bestuurders in het funderend onderwijs (zie bijvoorbeeld https://vvob.nl/documenten/). Omdat er in de Nederlandse context weinig onderzoek is gedaan naar wat de auteurs succesvolle leiderschapspraktijken van schoolbestuurders noemen, vullen Van Wessum en Verheggen hun kapstok met name met behulp van buitenlands – vooral Angelsaksisch -  onderzoek naar succesvolle onderwijsdistricten en -systemen. Vanuit dat perspectief beschrijven ze hoe bestuurders bestuurlijk leiding kunnen geven aan visieontwikkeling, de ontwikkeling van schoolleiders, schoolontwikkeling, onderwijskwaliteit en een bredere verbinding met de omgeving. Dit gebeurt in deel 2 van het boek, met de titel “Bestuurlijke interventies”. Dat deel wekt een beetje de indruk van een omgevallen boekenkast: er worden allerlei onderzoeken, uitkomsten, modellen en instrumenten aangehaald, maar ik mis synthese; de eerder genoemde kapstok biedt mij als lezer op hoofdstukniveau nog wel enige structuur, maar omdat er binnen ieder hoofdstuk steeds op een andere manier wordt uitgewaaierd, dreig ik toch voortdurend te verzanden. Heel plat gezegd: ik mis lijstjes met do’s en eventueel don’ts. De auteurs zullen ongetwijfeld hun motieven hebben gehad waarom ze hebben afgezien van dergelijke synthetiserende lijstjes – contextualiteit, evidence informed en niet evidence based - maar daardoor maken ze de “handboek-belofte” uit de titel niet waar. Bovendien: door de focus op het leren in de school, zou het boekje ten hoogste een deeltje kunnen zijn van een handboek dat het bestuurdersberoep in de volle breedte en complexiteit beslaat, maar je kunt je afvragen of zo’n handboek haalbaar is en in een behoefte zou voorzien.

Ik weet niet of de auteurs zelf de titel voor het boek hebben bedacht, of dat het een marketingtruc is geweest van de uitgever. Als dat laatste het geval is geweest: gefeliciteerd, er is ten minste een iemand ingetrapt. Nu is het niet zo dat ik mijn geld terug wil: ik verwacht het boekje er af en toe nog wel eens bij te pakken, bijvoorbeeld als ik iets wil weten over het leren van professionals in scholen en hoe dat praktisch kan worden gestimuleerd.

Loes van Wessum en Ingrid Verheggen (2023). Handboek bestuurlijk leiding geven aan lerende scholen. Gompels & Svacina

Arie Olthof
Arie Olthof is bestuurssecretaris bij CKC Drenthe, daarnaast voert hij als zzp’er opdrachten uit op het gebied van governance, organisatie- en beleidsontwikkeling in het funderend onderwijs.
arie@olthofonderwijs.nl