DNM-Online Boeken en beschouwingen

Inzicht in burgerschapsvorming

Leestip

Onlangs werd in een directeurenoverleg waaraan ik deelnam de vraag geopperd of het niet eens tijd werd om een bovenschoolse werkgroep rondom burgerschap op te richten. Deze vraag kwam zeker niet uit de lucht vallen: sinds jaar en dag worstelen schoolleiders met de vraag over hoe ze burgerschapsvorming nu het beste kunnen vormgeven op hun school, terwijl men niet goed genoeg kan duiden aan welke eisen precies voldaan moet worden.

Aanleiding
De wettelijke verplichting om burgerschapsvorming in te voeren op de basisscholen, conform de wet Bevordering actief burgerschap en sociale integratie, geldt al vanaf 2006 en is vanaf dat moment een verplicht onderdeel van het curriculum in het basisonderwijs. Deze wet verplicht scholen in ieder geval om aan te geven welke bijdrage ze leveren aan burgerschap en burgerschapsvorming, welke doelen ze daarmee nastreven en op welke manier ze die doelen willen realiseren (De Bas, 2013, p. 16). Echter, omdat de wet volgens vele betrokkenen (overheid, scholen en ouders) niet optimaal functioneerde, heeft dit geleid tot het opstellen van een wet die de burgerschapsopdracht aan scholen in het funderend onderwijs moest verduidelijken. Deze wet werd vervolgens vastgesteld op 23 juni 2021. So far so good, alleen: hoe kunnen we hier nu het beste invulling aan geven? Welke opties zijn er allemaal voorhanden? En hoe ziet goed burgerschapsvormingsonderwijs er nu eigenlijk uit in de praktijk?

En zie hier: eindelijk eens een helder en toegankelijk beschreven boek over burgerschapsvorming met daarin opgenomen vernieuwde inzichten, vastomlijnde kaders en duidelijke doelen die daadwerkelijk recht doen aan de invulling van burgerschapsvorming op de basisscholen. In het boek wordt, na een korte aftrap over de insteek en achtergronden van burgerschapsvorming in het basisonderwijs, telkens toegewerkt naar een duidelijke koppeling tussen de theorie en de praktijk van burgerschapsvorming met behulp van casussen, opdrachten, stellingen en lessuggesties. Ook de bijgevoegde meetinstrumenten zijn duidelijk en praktisch van aard en leggen het huidige schoolbeleid rondom burgerschap op je school ‘langs de meetlat’.

Kort samengevat: de onderliggende theorie wordt concreet en zichtbaar gemaakt en dit stelt je als schoolleider in staat om samen met je team een duidelijke visie te formuleren op burgerschapsvorming, inclusief de vertaling naar praktische handvaten!

Inhoud
Inzicht in burgerschapsvorming is, na een korte inleiding op burgerschap, uit twee delen opgebouwd: inhoudelijke thema’s (deel 1) en praktische thema’s (deel 2).

In het eerste deel van het boek worden de drie domeinen rondom burgerschap, namelijk identiteit, democratie en wereldburgerschap, uitgebreid toegelicht en uitgewerkt. Rondom het eerste domein richten de auteurs zich vooral op de persoonlijke identiteit en de schoolidentiteit en dat in relatie tot de verschillende schoolculturen die hierop van invloed zijn. In het hoofdstuk over democratie worden concrete voorbeelden gegeven hoe je ‘democratische rechtspraak’ als schoolleider op je school organiseert en hoe de leerkrachten dit vervolgens in de klas kunnen vormgeven. In het laatste thema, wereldburgerschap, worden de generieke vaardigheden van de leerlingen nader omschreven met daarbij een verwijzing naar de 21ste eeuwse vaardigheden en de invloed van sociale media op het geheel.

In het tweede deel van het boek, waarbij de praktische thema’s participatie, de canon voor burgerschapsvorming en de schoolorganisatie centraal staan, vindt de vertaalslag plaats naar het hier en nu: hoe maak je burgerschapsvorming zichtbaar op je school en wat is daarvoor nodig? Bij het thema participatie staat vooral de leerling centraal: hoe organiseer je inspraak voor de leerlingen op je school en welke ideeën (aanraders) kunnen ervoor zorgen dat leerlingen ook daadwerkelijk een stem krijgen (voicing)? In het hoofdstuk rondom canon voor burgerschapsvorming worden de 36 canonvensters van burgerschapsvorming een voor een uitvoerig beschreven en wordt de samenhang tussen de canonvensters en de kerndoelen per vakgebied inzichtelijk en op praktische wijze aangetoond. In het laatste hoofdstuk, de schoolorganisatie, worden onder andere de zeven rollen en competenties van de leerkracht bij burgerschapsvorming geconcretiseerd en vindt er een eerste aanzet plaats tot het formuleren van heldere leerlijnen.

Het boek is bedoeld als handvat en inspiratiebron om in de klas, op school of in de schoolomgeving inhoud, vorm en sturing te geven aan de vorming van leerlingen tot kritische en zelfstandige (wereld)burgers.

Tot slot
De onderwijsinspectie heeft vanaf 1 augustus 2023 een nieuw onderzoekskader vastgesteld, waarbij veel meer de nadruk wordt gelegd op de invulling van burgerschapsvorming op de basisscholen. De onderwijsinspectie verwacht namelijk dat scholen op basis van zelfinzicht duidelijke doelen stellen over wat zij beogen te willen bereiken met burgerschapsvorming. Daarnaast vinden er de komende jaren op basis van steekproeven steeds meer kwaliteitsonderzoeken plaats, waarbij met name gekeken wordt naar het didactische aspect van het lesgeven. Oftewel: hoe ziet burgerschapsvorming er in de klas uit en wat zien we dan terug? Vanuit dit perspectief kan het boek een zeer goede dienst bewijzen!

Al met al meer dan genoeg ontwikkelingen die een duidelijk beroep doen op het planmatig handelen van de schoolleider die vanuit visie, inzicht en daadkracht samen met het team een passend curriculum rondom burgerschap wil vormgeven. Dit boek is dan ook een absolute ‘must have’ voor elke schoolleider die burgerschapsvorming nu eens écht goed wil doorvoeren op zijn of haar school.

Jan de Bas & Wesley van Meir (2023). Inzicht in burgerschapsvorming. Kennis en didactiek voor het basisonderwijs. Uitgeverij Coutinho.

Christian van den Brekel
Directeur bij stichting Innovo en redacteur DNM
christian.vandenbrekel@innovo.nl

Bron
Bas, J. de (2013). Burgerschapsvorming. Jong gedaan, oud geleerd. ThiemeMeulenhoff.