DNM-Online Boeken en beschouwingen

Leer je kind kennen

Leestip

Jelle Jolles’ inspirerende boek Leer je kind kennen beschrijft de nieuwste neuropsychologische inzichten met betrekking tot een lange periode waarin het brein zich ontwikkelt: van preadolescentie (als het kind ongeveer acht jaar oud is) via een drietal fasen in de adolescentie en de bijna-volwassenheid tot in de volwassenheid. Het boek bestaat uit 38 korte hoofdstukken, verdeeld in 6 thematische delen. De thema’s betreffen de ontwikkeling van cognitieve en executieve vaardigheden, het sociaal en emotioneel functioneren, de ontwikkeling van adolescentie tot bijna-volwassenheid, de rollen en mogelijkheden van opvoeders en, tenslotte over omgevingsfactoren, achterstanden en verschillen tussen jongens en meisjes. Voor lezers die de diepte in willen is er een uitgebreide bibliografie. Het boek sluit af met tien aanbevelingen (blz. 309) die tegelijk de meest compacte samenvatting van het boek vormen:

1. Kijk anders naar jongeren: de adolescentie is de periode van kansen en mogelijkheden.
2. Zorg dat ze zich ontplooien op vier gebieden: cognitief, sociaal, emotioneel én lichamelijk.
3. Stimuleer het opdoen van vele ervaringen en werk aan de executieve functies.
4. Werk actief aan de houding, de attitude en motivatie van de jongere.
5. Stimuleer taal, denken, redeneren en het overzien van consequenties.
6. Herken de verschillende fasen in de adolescentie: die vereisen een andere aanpak.
7. Stimuleer nieuwsgierigheid, ondernemendheid, interesses en brede ontplooiing.
8. Speel als opvoeder vele rollen: wees manager, supporter, coach, inspirator, mentor én adviseur.
9. School: schep voorwaarden, werk aan nieuwsgierigheid en werk samen met de ouders.
10. Overheid en politiek, faciliteer kennisoverdracht, werk aan attitudeverandering, schep voorwaarden.

​Het boek is niet specifiek gericht op het onderwijs, maar breder op ouders en opvoeders. Het is heel relevant voor onderwijsprofessionals, omdat het rijke informatie biedt om leerlingen beter te begrijpen. De titel kan zeker ook gelezen worden als ‘leer de jongeren in je klas kennen’. Het boek levert ook een hele reeks op onderzoek gebaseerde inzichten in wat onderwijs en leraren kunnen doen om brede ontwikkeling van jongeren op cognitief, sociaal, emotioneel en lichamelijk gebied te bevorderen. Daarnaast biedt het ook voor leraren relevante inzichten in wat ouders en andere opvoeders doen (en soms laten). Jongeren zijn “werk in uitvoering”.

Veel van de problematiek die we nu ervaren met jongeren – thuis, op school, op de sportvereniging en ‘op straat’ – is volgens Jolles mede het gevolg van een te terughoudende rol van opvoeders. Hij geeft voor ouders en leraren juist veel mogelijkheden om een jongere te ondersteunen in zijn ontplooiing en bij te dragen aan zijn talentontwikkeling, niet zozeer als regelbewaker, maar als coach, mentor, inspirator of adviseur. De school doet ertoe. Jolles pleit voor breed aansprekend onderwijs met de school als  veilige (oefen)omgeving voor cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling, maar ook met een actieve rol van de leraar als bron van kennis en inzichten die jongeren niet makkelijk elders kunnen vinden. Het onderwijs draagt er zo aan bij dat jongeren zich ontwikkelen tot een lerende persoon, die efficiënt met nieuwe prikkels kan omgaan, openstaat voor de omgeving en vaardigheden heeft verworven om zich te kunnen aanpassen aan een veranderende omgeving.

Terwijl critici van het ‘tegenwoordige’ onderwijs met een beroep op de onvolgroeidheid van het leerlingenbrein vooral wijzen op wat jongeren nog niet kunnen (roepnaam zelfstandig leren), is Jolles een realistische optimist: nee, ze kunnen het nog niet (helemaal), maar je moet hen er wel ondersteunde ervaringen mee laten opdoen. Jongeren zijn van nature nieuwsgierig, ook al richt dat zich soms op andere dingen dan wat er in het leerboek staat. “Het aanbieden van zintuiglijke, cognitieve, sociale en emotionele prikkels, het bevorderen van oefenen en het opdoen van ervaringen kunnen ervoor zorgen dat iemands talenten optimaal tot ontwikkeling komen: context shapes the brain”. Jolles laat zien waarom het voor de ontplooiing zo belangrijk is dat de jongere zowel vaardigheden opdoet als kennis en ervaringen. En dat die niet alleen betrekking hebben op de cognitieve prestaties maar juist ook op het sociale en emotionele functioneren. Hij gaat daarbij met name uitgebreid in op het verwerven van executieve functies zoals plannen, zelfinzicht en zelfregulatie, denkvaardigheid en de ontwikkeling van de identiteit.  

In deze tijd van wegens corona gesloten scholen en aandacht voor segregatie en onderwijsachterstanden is de boodschap van Jolles relevant dat verschillen tussen vwo en vmbo leerlingen in belangrijke mate een kwestie zijn van meer of minder ervaring, ondersteuning en gelegenheid tot oefenen. Juist met zaken als (leren) plannen, prioriteren van deeltaken, empathie, en ook het richten van de aandacht, weerstand bieden tegen afleiders, en het begrijpen van de intenties hebben vmbo leerlingen van huis uit, maar vaak ook op school, minder gelegenheid ervaring op te doen. Inzicht in tempoverschillen van ontwikkeling maakt eens te meer het probleem van de vroegtijdige selectie in het Nederlands onderwijs duidelijk. Jolles pleit dan ook meer mogelijkheden later alsnog op te stromen. Het boek gaat minder in op de randvoorwaarden waaronder de aanbevelingen te realiseren zijn. Maar het is inspirerend omdat het laat zien dat er veel gedaan kan worden. De kwaliteit en effectiviteit van onderwijs wordt hoger als iedere leraar, schoolleider, opvoeder en bestuurder in het onderwijs meer oog heeft voor de ontwikkelingsdynamiek van leerlingen en studenten.

Jolles, J. (2020). Leer je kind kennen. Over ontplooiing, leren, denken en het brein. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Pluim (335 Blz.)

Jeroen Onstenk
redactielid DNM
jeroenonstenk@outlook.com

---

Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem

Leave this one empty:

Naam:

E-mailadres:

Don't fill in data here:

Reactie:

Don't put anythin in here: