.jpg)
DNM-Online Boeken en beschouwingen
DNM-Online
Leestips mei 2018
Gerritjan van Luin, medewerker van DNM
Henk Galenkamp & Jeannette Schut (2017). Handboek professionele schoolcultuur. Focus op koers en gedrag. Utrecht: Uitgeverij Pica.
In 1996 riep Alex van Emst, toenmalig directeur van het inmiddels ter ziele gegane APS, in Leidinggeven in onderwijsorganisaties het onderwijs op om de gebruikelijke politieke en ambtelijke cultuur om te vormen tot een professionele, waarin erkende ongelijkheid van mensen centraal staat. Op het gedachtengoed van Van Emst bouwen Henk Galenkamp en Jeannette Schut voort in hun Handboek professionele schoolcultuur, waarvan het waard is dat velen in het onderwijs (en daarbuiten) het lezen. Waarom? Omdat 21 jaar na Van Emsts publicatie er in het onderwijs nog volop werk te doen is op weg naar een professionele cultuur en goede hulp daarbij welkom is. Die goede hulp is precies wat dit handboek de lezer biedt. Een handboek om oud zeer op te ruimen, afscheid te nemen van ingesleten gewoonten en beperkende opvattingen. En vooral een handboek om tot een scherpere koers te komen en gedrag dat daarmee in overeenstemming is. Want wat is cultuur anders dan gedrag? Maar niet al dit gedrag is professioneel. Dat is het pas als het voldoet aan drie criteria: het draagt bij aan de doelen van de organisatie; het leidt tot toename van het welbevinden van jezelf en ook tot toename van het welbevinden van anderen. Voldoet gedrag niet aan deze criteria, dan moet het “(op een vriendelijke en duidelijke wijze) effectief begrensd worden”.
Deze kijk (en opdracht!) leidt tot hoofdstukken over de koers van de school (hoe ziet die eruit, opdat duidelijk wordt wat wel en wat niet bijdraagt aan het realiseren ervan?), communicatie (hoe komen we beter, professioneler met elkaar in gesprek?), gedrag (hoe zou onze basishouding moeten zijn? van welke beperkende overtuigingen die ons gedrag sturen, moeten we af?) en leiderschap (welke vormen van leiderschap ondersteunen professioneel gedrag? hoe kun je door begrenzen ruimte creëren?). Belangrijke vragen, die uitvoerig besproken worden in een prettig leesbare stijl met veel praktijksituaties.
Ik hoorde Alex van Emst tijdens een scholingsbijeenkomst over schoolculturen eens zeggen dat hij het hem niet kon schelen “dat iemand te vroeg van de borst was gerukt”, hij moest gewoon zijn werk goed doen. Met dat laatste had hij natuurlijk gelijk, maar dat het de moeite loont om toch ook iets te weten over wat er aan (niet-professioneel) gedrag ten grondslag ligt, maken Galenkamp en Schut in hun belangrijke boek wel duidelijk.
Marco Snoek (2017). Startende leraren in het po en vo. Goede begeleiding aan het begin van de loopbaan. Utrecht: Uitgeverij Pica.
In veel beroepen is het gebruikelijk dat starters minder ingewikkelde werkzaamheden behoeven te verrichten dan senioren en door met die laatsten mee te lopen het vak leren. Deze opbouw in verantwoordelijkheden is er niet voor startende leraren. Zij krijgen meteen alle verantwoordelijkheid en worden geacht dezelfde kwaliteit te leveren als hun ervaren collega’s. En dat vaak in isolement. Deze abrupte overgang van opleiding naar beroep is voor veel startende leraren stressvol; een aantal verlaat zelfs na korte tijd teleurgesteld het onderwijs. Dat is niet alleen zonde voor de betreffende docent, maar ook voor de onderwijssector: in tijden van nijpende tekorten moeten we zuinig zijn op onze starters. Marco Snoek, lector Leren en Innoveren aan de Hogeschool van Amsterdam, houdt daarom in dit boek een sterk pleidooi voor het ontwikkelen van krachtige begeleidingsprogramma’s voor startende leraren.
Wat er allemaal komt kijken bij het ontwikkelen, uitvoeren en behouden van dergelijke begeleidingsprogramma’s, wordt uitvoerig in zijn boek beschreven. Dat de schoolleider daarbij een spilfunctie vervult, zal geen verbazing wekken. Aan diens rol is een apart hoofdstuk gewijd: zij moeten zich bewust zijn van de dominante mentale modellen over onderwijs, leraren en het leren van leraren, zij zijn verantwoordelijk voor een visie op onderwijs, leren en het ontwikkelen van leraren, voor een samenhangend curriculum voor het begeleidingsprogramma voor starters en zij zijn bepalend voor een cultuur en structuur die het leren van leerlingen en leraren ondersteunt. Kortom, voor een professionele schoolcultuur.
Snoek heeft een mooi, inhoudelijk sterk en praktisch rijk boek geschreven. De toevoeging ‘handboek’ had dan ook niet misstaan in de titel.
Klaus Mollenhauer (2017). Vergeten samenhang. Over cultuur en opvoeding. Culemborg: Phronese
Waarom voeden we op? Wat is het doel ervan? En hoe benaderen we kinderen en jongeren als we de pedagogische opdracht waarvoor we staan in praktijk brengen? Mollenhauers bespreking van deze vragen vindt plaats tegen de achtergrond van de opkomst van de zogenaamde anti-pedagogiek in de jaren 80: “een niet-pedagogische instelling tegenover het kind die zich ertoe beperkt het kind te ‘begeleiden’”. Respect voor diens rechten, tolerantie voor diens gevoelens - kortom: ‘aardig zijn’ tegen een kind zou voldoende zijn. Het bevalt Mollenhauer niet dat daarbij het ‘waarom’ en ‘waartoe’ van opvoeden volledig uit beeld zijn verdwenen, zoals hij ook geen waardering heeft voor “het feit dat opvoeding en onderwijs zijn geïnstitutionaliseerd tot een maatschappelijk deelsysteem”. Hem gaat het juist om de samenhang tussen het ‘hoe’ en het ‘waarom’ van opvoeding en onderwijs.
Mensen willen kinderen omdat ze willen “dat het (heel weinige) goede in het leven blijft voorbestaan”. Met dit uitgangspunt brengt Mollenhauer opvoeding in beeld aan de hand van vier begrippen: ‘presentatie’ (het in de manier van doen laten zien wat uit de cultuur van belang is), ‘representatie’ (via culturele en sociale media indirect tonen wat van belang is, zoals bijvoorbeeld op school gebeurt), ‘vormbaarheid’ (het geloof dat kinderen jongeren vatbaar zijn voor vorming) en ‘zelfstandigheid’ (vanaf het begin kinderen zelf initiatieven laten ontplooien). Mollenhauers boek past goed in wat inleider en vertaler Wouter Pols de pedagogische renaissance noemt: de herwaardering van de “waardengeladen pedagogiek”, waarover we in de DNM-aflevering van december 2016 schreven.
Vergeten samenhang is niet een heel praktisch boek, wel een prettig geschreven, door de vele historische terugblikken interessant, diepgravend en waardevol boek over algemene pedagogiek.
Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem
