DNM-Online Boeken en beschouwingen

Lezers (her)lazen ook…

Seeing like a state

James C. Scott (1999). Seeing like a state: How Certain Schemes to improve the Human Condition Have Failed. Yale University Press.

Aan het begin van een nieuw jaar wil je wel eens omkijken naar wat je eerder hebt gelezen. Zo herlas ik onlangs ‘Seeing like a state’ van James Scott. Dat veelgeroemde boek verscheen begin 1999, 20 jaar geleden alweer, maar de lessen die erin besloten, zijn nog steeds actueel. Een decennialange studie over staatsbestuur en staatsplanning in de bosbouw, landbouw, landschapsbeheer en stedenplanning in een aantal continenten. Mij raakte het opnieuw, midden in onze complexe actualiteit. Het boek bevat in zijn stevige conclusies en allegorische boodschap een nog steeds actuele waarschuwing voor de publieke sector, inclusief het onderwijs. 

Zo’n tien jaar geleden duidde Wim van de Donk, de toenmalige hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde (Universiteit Tilburg) en WRR-voorzitter (tegenwoordig Commissaris van de Koning in Noord Brabant) in een masterclass-college deze publicatie als briljant. Met name om  de markante allegorie van wat zich in het publieke veld voltrekt: het met de meten = weten ideologie versimpelen en lees- en beheersbaar willen maken van de werkelijkheid. Met ernstige gevolgen: het ontzielen en uit het oog verliezen van het hele werkelijkheid en complexiteit van levensverbanden.

Een goed voorbeeld is de aanpak van de Europese, met name Duitse, bosbouw. Het aanleggen van productiebos met geplande aanplanttabellen en jaaropbrengsten in aantallen, groeitempo en precies omschreven dikte-bandbreedtes (der Normalbaum) heeft geleid tot het wegkwijnen van de rijke en diverse flora en voedingsbodem. De eenzijdige aanplant leidde tot het uitsterven van bosgebieden. Het bos (en de kap ervan!) werden instrumenteel voor de functionele (en financiële) doelen van de staat, zonder ruimte voor diversiteit en verschil, die strak werden (weg-)geregisseerd.

Toen ik onlangs namens onze onderwijsinstelling in gesprek was met een VO-Koepel, kwam op ons touchscreen een van de vele sites met VO-gegevens in beeld: de voor alle scholen beschikbare PO- en VO site ‘Vensters’ , met daarin het ‘Managementvenster’. Zoveel werd duidelijk: de technologie en de IT hebben een stevige grip!

Ik moest direct denken aan Seeing like a State. Welke werkelijkheidswaarde(n) zien we? Zien wij de werkelijkheid ook als de staat: in spreadsheets, grafieken, lijndiagrammen,  tabellen, scores op weet ik niet wat voor puntschalen en balletjespatronen? Worden we eigenlijk niet veeleer blind voor de essentie van onderwijs, voor relationele waardencreatie in groei en ontwikkeling in de diversiteit en de uniciteit van ieder mens? En dus ook blind voor de gevaren van een versimpelde, zo niet ontzielde en vooral eenzijdige resultaatsgerichte functionaliteit? Zien we de samenleving als de markt die het denken dat met al dit soort kijken lijkt te doortrekken? Moeten als vruchten van het werk merkbare resultaten niet het hoofddoel zijn, in plaats van meetbare resultaten? Vruchten in biologische zin dragen het zaad in zich voor nieuwe vruchten. Resultaten zijn het moment erna al verleden tijd.

Het existentiële verhaal van oprichters c.q. de statuten van veel stichtingen en verenigingen in het onderwijs bij de oprichting heeft zich numeriek vertaald in managementcontracten en kenmerken van industrieel PCDA productiedenken. De gerenommeerd organisatiedeskundige André Wierdsma roept al jaren dat het in het onderwijs en de zorg vooral om handelingsdenken gaat, een handelingsrepertoire. Variëteit moet variëteit ontmoeten. Daarentegen lijkt niet wie je bent, maar wat je hebt ‘gescoord’ steeds belangrijker te worden. Is over ‘de mythe van de op die wijze besturen van onderwijsorganisaties’ zoals de huidige Onderwijsraadvoorzitter Edith Hooge dat ooit noemde, de afgelopen tijd al niet veel geschreven met het oogmerk om dit te nuanceren, of kunnen we dat al niet meer zien?

Ik laat graag aan de lezer om zelf te oordelen over en te ontdekken voor welke gevolgen en rampzalige risico’s uit onder meer de historie van de bosbouw James Scott wil waarschuwen. Met name in de allegorie van de educatieve ‘rijke flora en fauna’. Dit werk en de ernstige diepere laag erin besloten kan in zo’n kort stukje niet ten volle worden  geduid. Maar … ga het zien. En dan natuurlijk vooral: anders!

Herman Klop, na diverse sectordirectieposities binnen ROC Albeda nu werkzaam namens de instelling als Ambassadeur voor het VO in de regio Rijnmond​.

---

Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem

Leave this one empty:

Naam:

E-mailadres:

Don't fill in data here:

Reactie:

Don't put anythin in here: