DNM-Online Boeken en beschouwingen

Onderwijs als Ambacht’

Leestip

Onderwijs als Ambacht is uitgebracht naar aanleiding van het overlijden van Emile Heussen, docent Nederlands aan het Hyperion Lyceum in Amsterdam. Het boek bevat een onderwijsbiografie van Emile Heussen volgens een traditie waarmee zijn school iedere (nieuwe) leraar introduceert bij zijn collega’s. Heussen komt daarin naar voren als een gewone, en dus bijzondere leraar: onderwijsman in hart en nieren, altijd betrokken bij zijn leerlingen. Een leraar die veel nadruk legde op het belang van een onderwijsvisie. Hetgeen in dit boekje ruimschoots naar voren komt.

In het boek zijn bijdragen opgenomen van zo’n 200 professionals: leraren, hoogleraren, beleidsmedewerkers, bestuurders. Mensen als Luc Stevens, Gert Biesta, Geert ten Dam en Paul Kirschner leverden meerdere bijdragen. Maar ook Koning Willem Alexander, Jelle Jolles, Mariëtte Hamer en Robbert Dijkgraaf hebben een stukje geleverd. Het voorwoord is van de hand van Alexander Rinnooy Kan. De bijdragen zijn door Rijpma en Sissing geselecteerd uit vier jaar Bildungskalender. Elk stukje bestaat uit een citaat, meest van een onderwijsfilosoof, expert, kunstenaar of popmusicus of leerling, soms ook van de betreffende schrijver zelf. Uiteenlopende figuren als Seneca, Einstein, Heine, Dewey, Steiner en Nussbaum, maar ook student Bart, Huub van der Lubbe en P. Langkous leverden citaten. Op de citaten – die overigens niet allemaal even diepzinnig of rijk zijn - volgt een korte toelichtende of argumenterende tekst waarin de betekenis van het citaat voor de visie van de betreffende professional naar voren komt. De bijdragen belichten verschillende facetten van het onderwijs, met name wat betreft doelen.

De herkomst uit de Bildungskalender kleurt de inhoud van de bijdragen. Enigszins merkwaardig is dat de selectie wordt gepresenteerd als ervaringen van vakmensen die werken in of voor het onderwijs. Maar in de meeste gevallen gaat het niet zozeer om ervaringen, als wel om meningen en visies. De onderwijspraktijk komt juist opmerkelijk weinig aan de orde, nog het meest in herinneringen aan opmerkelijke leerlingen. De titel Onderwijs als ambacht dekt dan ook de lading niet. Deze is wellicht van toepassing op Heussen, maar eigenlijk niet op de bijdragen.

De vraag is trouwens ook of het een goed idee is om onderwijs een ambacht te noemen. In de verantwoording wordt verwezen naar de basis van het onderwijs als het leren van een ambacht. Maar daarmee is het nog geen goede metafoor voor het onderwijs (geven) zelf als ambacht). Ambacht focust op het maken van dingen door het met behulp van werktuigen bewerken van materiaal. Hoewel sommige stukken hinten in de richting van leerlingen als te bewerken materiaal, wijzen de meeste bijdragen op onderwijs als ook en vooral een sociaal proces (in termen van Hannah Arendt: spreken en handelen). De leerling is geen product of grondstof. De leraar helpt de leerling zich te ontwikkelen. Het wellicht meest ambachtelijke in het onderwijs (het maken van een curriculum; lesgeven met hanteren van een sterke en effectieve didactiek) komt in de bundel eigenlijk niet aan de orde. Het boek bevat desalniettemin veel stukken die genoeg te denken geven en soms tot tegenspraak noden. Dat ze wat wisselend van kwaliteit zijn is niet verwonderlijk bij zo’n brede selectie.
 

Jasper Rijpma & Henk Sissing (Red.) (2023) ‘Onderwijs als Ambacht’ 201 ervaringen van valmensen. ISVW Uitgevers

Jeroen Onstenk
Jeroen Onstenk is emeritus lector Pedagogisch en Didactisch handelen in het onderwijs bij Hogeschool Inholland en redacteur van DNM.
jeroenonstenk@outlook.com