.jpg)
DNM-Online Boeken en beschouwingen
DNM-Online
Op weg naar een nieuwe onderwijstoekomst: morrelen aan het huidige stelsel is uitzichtloos
Leestip
Klaas Pit, hoofdredacteur DNM.jpg)
In de vorige nieuwsbrief zijn twee recente publicaties over passend onderwijs besproken: Kloof tussen mens en systeem? Vijf jaar passend en nu verder van Marieke Dekkers en Nicole Teeuwen, en Wat nu passend onderwijs?! 4 pijlers ter versterking van het fundament van Simone Sarphatie. In beide publicaties waren de auteurs kritisch over wat passend onderwijs tot nu toe heeft opgeleverd, maar zij vonden het te vroeg om nu het stelsel alweer op de schop te nemen: wat tot nu toe wel bereikt is biedt voldoende perspectief om op voort te bouwen en er is geen echt alternatief.
In zijn essay over de toekomst van ons onderwijsbestel schoffelt Dolf van den Berg beide conclusies zorgvuldig, weldoordacht en vol overtuiging stap voor stap onderuit: het huidige stelsel biedt geen perspectief en er is wel degelijk een alternatief.
Drieluik
De toekomst van ons onderwijsbestel (2020) is het laatste deel van een drieluik over ons huidige onderwijsbestel. In 2018 vatte Van den Berg zijn inzichten samen in Utopia. Naar ander onderwijs. Document voor de toekomst, in 2019 gevolgd door het manifest Naar onderwijs in blauw. Aan de vanzelfsprekendheden voorbij. De nog steeds zeer actieve emeritus-hoogleraar keert zich in dit drieluik tegen het fundament van het huidige onderwijsbestel, het leerstofjaarklassensysteem, en werkt vervolgens een alternatief uit voor het funderend onderwijs: het ontwikkelingsgericht onderwijssysteem.
In De toekomst van ons onderwijsbestel vat Van den Berg zijn inzichten kort en bondig samen en worden de beide systemen ten opzichte van elkaar gezet. Hij wil met dit essay een bijdrage leveren aan de nationale evaluatie van passend onderwijs, die dit jaar zijn beslag moet krijgen. De wetenschapper Van den Berg zal uiteraard altijd met nieuwsgierigheid uitkijken naar de uitkomsten van welke evaluatie dan ook, maar de visionair Van den Berg heeft geen enkele twijfel over waar het heen moet met ons onderwijsbestel. Hij onderbouwt zijn visie overigens met een indrukwekkende lijst onderzoeken en publicaties die ook in dit essay de revue passeren.
Kernvraag
De allesbepalende vraag waar het in het (passend) onderwijs over gaat is: Wat heeft dit kind of deze leerling (ook die met een specifieke, niet te complexe ondersteuningsbehoefte) in deze situatie, op dit moment, in deze fase van zijn of haar ontwikkeling nodig en hoe helpen wij dat als leraren, mentoren of coaches mogelijk te maken?
Pas als je hier antwoord op weet te geven is (passend) onderwijs geslaagd. Maar het huidige onderwijsbestel zal dit antwoord, wat je ook doet, niet weten te geven. Dat laten de ontwikkelingen in de afgelopen vijf, zes jaar zien als het gaat om passend onderwijs (de vraagstukken zijn nog hetzelfde en het speciaal onderwijs groeit). Maar ook recent wetenschappelijk onderzoek laat zien, dat zolang het onderwijs is georganiseerd in het leerstofjaarklassensysteem het onderwijs gestandaardiseerd is (en moet blijven). De normleerling bepaalt hoe het onderwijs is ingericht: problematische gevallen worden al snel overgedragen aan passend onderwijsprofessionals, maatwerk is moeilijk te realiseren in het standaardaanbod en zowel aan de bovenkant van de normleerling als aan de onderkant komen de leerlingen voortdurend tekort. In het eerste deel van zijn essay gaat Van den Berg uitgebreid in op het tekort van het huidige onderwijsbestel. Overigens wordt het onderwijs, volgens Van den Berg, al veel langer gekenmerkt door dit grote tekort, dat leerlingen kwetsbaar maakt voor stigmatisering en buitensluiting:
Dit is tegen de mensenrechten, inhumaan en discriminerend. Misschien kunnen we zelfs spreken van kindermishandeling.
Het alternatief
In deel 2 en 3 zoekt Van den Berg naar het alternatief door eerst de essentie van het tekort van het huidige onderwijsbestel uiteen te zetten en vervolgens het alternatief nader uit te werken. Hiervoor is al aangegeven dat de essentie van het huidige onderwijsbestel bepaald wordt door het jaarklassensysteem. Van den Berg spreekt in dit verband van de traditionele onderwijsgrammatica: standaardisering op tijd, ruimte, doel, middelen en normering, waarin de gemiddelde leerling de norm is. Deze inrichting van het onderwijsbestel (wettelijk verankerd in 1806) leidt tot uitval van leerlingen: wie de norm niet haalt valt af (lager geplaatst) of uit (ander of speciaal onderwijs en thuiszitten). Het alternatief van Van den Berg is ontwikkelingsgericht passend onderwijs. Dit is eigenlijk een pleonasme, want het ontwikkelingsgericht onderwijs zoals hij dit voorstaat voor kinderen en leerlingen tot 18 jaar, is immers passend onderwijs: maatwerk voor iedereen.
In dit nieuwe onderwijs-pedagogische concept, waarvoor Van den Berg liever niet het diffuse begrip gepersonaliseerd onderwijs gebruikt, komt het jaarklassensysteem niet meer voor, is er geen sprake van zittenblijven, geen scheiding tussen primair en voortgezet onderwijs en zijn er ook geen examens en diploma’s. In basisgroepen (thuisgroep of stamgroep), ontwikkelingsgerichte leergroepen (voor de cursorische vakken met een longitudinale opbouw, zoals de talen en wiskunde) en themagroepen (voor de concentrische vakken, zoals mens & maatschappij). De leerlingen lopen door het onderwijsprogramma dat zij op uiteenlopende niveaus afronden met certificaten. De een zal uiteindelijk meer certificaten op avo-niveau halen en de ander meer op vbo-niveau. Stap voor stap, aan de hand van zes functionele gebieden, werkt Van den Berg dit alles nader uit in deel 2 en 3 van zijn essay, waarbij hij ook ingaat op wat dit betekent door de leraar (wie is hij of zij in het ene en wie in het andere systeem?).
De route
In deel 4 tenslotte brengt hij het nieuwe onderwijsbestel in beeld en geeft hij aan welke weg we hebben te bewandelen. Ook hier moet ik volstaan met enkele voorbeelden. Opmerkelijk is dat Van den Berg geen enkel heil ziet in initiatieven zoals bijvoorbeeld de tienerschool. Dat zijn, vindt hij, gevarieerde uitwerkingen van het huidige onderwijsbestel, gedicteerd door het leerstofjaarklassensysteem. Het nieuwe onderwijsbestel is een basisvoorziening voor kinderen en leerlingen van 0 tot 18 jaar, waarin onderwijs, kinderopvang en andere toekomstige voorzieningen worden ondergebracht. De ontwikkeling van het kind en de leerling bepaalt wanneer hij/zij waaraan toe is. Van den Berg pleit voor een start van het nieuwe bestel met 36 scholen (3 per provincie), zodat vanuit de praktijk het nieuwe bestel kan worden uitgewerkt, vergezeld van onderzoek naar wat wel en wat niet werkt. Ondertussen wordt gewerkt aan een wettelijke verankering van het verbod op zittenblijven, afstromen en voorwaardelijk overgaan en de afschaffing van het leerstofjaarklassensysteem.
Van den Berg heeft vorig jaar alvast de Taskforce Ontwikkelingsgericht Onderwijs (TOO) opgericht met als doel de politiek, het onderwijs en de samenleving te motiveren en te mobiliseren om het leerstofjaarklassensysteem om te vormen in een ontwikkelingsgericht onderwijssysteem en dit wettelijk te verankeren (zie ook: www.dolfvandenberg.nl).
Van den Berg eindigt zijn essay als volgt:
“De traditionele onderwijsgrammatica staat op gespannen voet met de beginselen van ontwikkelingsgericht, passend en inclusief onderwijs. Het onderwijs heeft een verandering van ongekende proporties nodig om ontwikkelingsgericht passend onderwijs, maar uiteindelijk ook inclusief onderwijs mogelijk te maken. In het perspectief van onze opdracht om elk kind en elke leerling kansrijk en eerlijk onderwijs te bieden is een fundamenteel inhoudelijke en onderwijs-pedagogische transitie een vereiste, leidend tot een duurzaam ontwikkelingsgericht onderwijssysteem. Dat mag toch wel na ruim 200 jaar klassikaal onderwijs!”
Met zijn essay daagt Dolf van den Berg alle betrokkenen uit het onderwijslandschap uit na te denken over de (on)mogelijkheden van het huidige en de kansen van een nieuw onderwijsbestel. Zijn analyse, visie en aanpak om dit nieuwe onderwijsbestel te realiseren verdienen alle aandacht in de evaluatie van passend onderwijs.
Laat de 36 projecten morgen maar beginnen.
Dolf van den Berg (2020). De toekomst van ons onderwijsstelsel. Oud-Turnhout/’s-Hertogenbosch: Gompel&Svacina. ISBN: 9789463711876.
Klaas Pit
redacteur DNM
klaaspit@xs4all.nl
Geef hieronder uw reactie op dit nieuwsitem
