DNM-Online Boeken en beschouwingen

Over het lerarentekort en publieke waarde

Beschouwing

Een gratis lerarenopleiding. Het is één van de manieren om te stimuleren voor het leraarsvak te kiezen. En dat moet ook, want de nood is hoog. De vergrijzing is nog maar net begonnen, het lerarentekort wordt de komende jaren alleen nog maar groter. De hamvraag is dan ook: wie gaat de komende jaren onze kinderen opleiden?

De noodscenario’s en masterplannen groeien inmiddels als paddenstoelen uit de grond. Evenals incidentele oplossingen en talrijke initiatieven die de betrokkenheid van een ieder bij dit onderwerp laten zien.  En er zijn veel oplossingsrichtingen, zoals het personeel uitbreiden met hybride docenten, het aantal lessen reduceren, of het onderwijs anders organiseren door bijvoorbeeld te digitaliseren.

Actiegericht als de onderwijssector is, zijn we direct aan de slag gegaan. We halen het bedrijfsleven binnen, we verkorten het lesprogramma en nodigen iedereen uit om ons te komen helpen. Maar waar zijn we eigenlijk naar op weg? Kunnen we niet ook de cruciale vraag te stellen: waar staat het onderwijs voor ofwel wat beogen we met onderwijs?

Aan veel maatregelen die we nu in het onderwijs nemen, ligt impliciet een economische opvatting over onderwijs ten grondslag. We schrappen Duits, want dat wordt nauwelijks nog gekozen. We vullen onderwijstijd met stages en we laten het bedrijfsleven de lessen techniek verzorgen en zo nodig ook ontwikkelen. De leerling als de homo economicus die opgeleid wordt voor een baan.

Bedrijfsmatige ontwikkelingen die je op meerdere plekken in de publieke sector terugziet. Leiders van de publieke zaak krijgen Business Awards uitgereikt, concurrentie tussen scholen neemt nog altijd toe en de financiering per leerling blijft een perverse prikkel. De school als een bedrijf. En de leerling? Die krijgt mogelijkerwijs een eenzijdigere opleiding en loopt een economisch risico. Immers, met een opleiding vooral gericht op een latere baan,  sta je bij de eerste beste economische crisis al gauw met lege handen. Immers, welke mogelijkheden heb je wanneer je die baan dreigt te verliezen?

Was het onderwijs oorspronkelijk niet anders bedoeld? Was het onderwijs niet de plek waar je je kon ontwikkelen tot een ‘volledig mens’, de homo universalis. Een opleiding zonder direct maatschappelijk nut op een plek waar economische en politieke belangen geen rol spelen. De school als leeratelier, de leerling als de mens in wording, met dromen en talenten om in de toekomst samen  met anderen een nieuwe maatschappij te vormen.

Ten tijde van een lerarentekort staat de homo universalis onder druk. Het risico bestaat dat we te snel keuzes maken op grond van direct maatschappelijk nut. Hoe gaan we bijvoorbeeld om met onderwijs in de kunsten, de talen, de maatschappijvakken, die weliswaar minder worden gekozen maar o zo belangrijk zijn voor de ontwikkeling van een breed perspectief op de maatschappij en de mens. En blijft er ook bij een grote inzet van docenten uit het bedrijfsleven nog wel voldoende oog voor de individuele leerling?

Een lerarentekort legt niet alleen een organisatorisch economisch probleem bloot. Het stelt tegelijkertijd de cruciale vraag naar het fundament van het onderwijs in Nederland. Laten we het daar vooral ook over hebben. En stel dat we toch met z’n allen de homo universalis en de publieke waarde (blijven) omarmen, wat staat ons dan te doen? Welke keuzes gaan we dan maken om de nieuwsgierigheid van onze leerlingen te blijven prikkelen ook met minder docenten? Want dat we keuzes moeten maken, daaraan twijfelt niemand meer. Ik zie uit naar de dialoog.

Emmeken van der Heijden
Rector van OMO-Scholengroep Helmond
E.vanderHeijden@omosghelmond.nl