DNM-Online Boeken en beschouwingen

Over windenergie en de onderwijssector

Beschouwing

In 1975 vestigde Hugh zich in Scoraig, een verlaten schiereiland aan de Schotse kust. In dit dorp, alleen te bereiken te voet of met de boot, bouwde hij off grid zijn leven, afgesloten van elke bestaande infrastructuur. Afgestudeerd op windenergie, begon hij een innovatieve vrijplaats in de natuur. Hugh bouwde in die tijd als een van de eersten een windmolen en voorzag daarmee zijn woonplaats van energie. Wat leek op een leven in afzondering, groeide uit tot een autonoom leven in verbinding. Zorgvuldig hield hij de data van zijn energienetwerk bij en deelde zijn ervaringsgegevens met de wereld. Zijn wereldwijde community voorzag hem steeds weer van nieuwe kennis en inzichten. Samen ontwikkelden ze wat Scoraig nu is: een eigentijdse nederzetting van zo’n 100 bewoners, zelfvoorzienend en permanent lerend met de wind als aanjager van elke innovatie.

Dit verhaal roept de vraag op hoe autonoom je kunt zijn en hoeveel verbondenheid noodzakelijk is voor groei en ontwikkeling. Laten we deze vraag eens toepassen op onze onderwijssector. Ons huidige onderwijslandschap bestaat uit een conglomeraat van zelfstandige scholen en grote koepels en alles wat daar tussen zit. De actuele publieke vraag gaat over de ontwikkeling van dit diverse veld. Want dat de onderwijskwaliteit beter moet, is duidelijk en dat dat met sturing te maken heeft ook. De vraag is dan ook wat beter werkt: sturing op kleine zelfstandige eenheden of sturing via grote koepels van scholen? Vaak kijken we uit twee perspectieven naar deze vraag en komen dan tot twee verschillende antwoorden. Stellen we de leerling en het leren voorop, dan zijn we voor een kleinschalige omgeving, waar iedereen elkaar kent en waar leerlingen gezien worden. Kijken we vanuit bedrijfsmatige perspectief dan zijn we geneigd te kiezen voor een scholenkoepel. Bedrijfsmatige processen zijn immers vaak alleen uitvoerbaar, organiseerbaar en betaalbaar in een  organisatie van een bepaalde omvang. We kunnen ook vanuit een derde perspectief naar deze vraag kijken: bij welke organisatievorm zijn onderwijsontwikkeling en -innovatie het meest gebaat? Met Scoraig in gedachten, is dat een autonome gemeenschap sterk verbonden met de buitenwereld, ofwel kleinschalig onderwijs in een netwerk van scholen en regionale partners.

De vraag is vervolgens hoe belangrijk onderwijsontwikkeling en -innovatie op dit moment zijn. Heel belangrijk, zou ik willen roepen. We staan in het onderwijs voor een immense opdracht. Het huidige onderwijs biedt geen antwoorden meer op grote ontwikkelingen als digitalisering, globalisering en polarisering. Kennis verrijkt met ervaring en nieuwe inzichten is nodig om het onderwijs te hervormen. Hoe mooi zou het dan ook zijn wanneer we net als Hugh van autonome scholen een verbindend, vernieuwend en divers netwerk kunnen maken. Wanneer we de verenigingen en stichtingen van scholen niet alleen decentraal en centraal aansturen, maar met name inzetten op vergroting van de innovatie- en ontwikkelkracht van de gemeenschap en haar relaties met de partners buiten. Enkele grote onderwijsverenigingen doen dat inmiddels.  

Wat betekent dit voor het sturingsvraagstuk, ofwel hoe krijgt leiderschap in een dergelijke setting vorm? Recentelijk publiceerde de minister daarvoor drie scenario’s: directe sturing door de overheid, sturing door bestuurders met een brede opdracht, of een tussenvorm. Onafhankelijk van welk scenario het wordt, cruciaal is de leider in dit verhaal. Een leider die niet kiest voor centrale of decentrale sturing alleen, maar een leider die daar genuanceerd naar kijkt. Een leider die decentraal stuurt op de autonomie van de school en zijn lokale context, die centraal stuurt op een efficiënte besteding van middelen en tegelijkertijd stuurt op de ontwikkeling van een netwerk aan relaties tussen scholen en de innovatiekracht van de (lokale) gemeenschap als geheel. Dat is de leider die het verschil maakt. Of nog beter, het zijn de bestuurders, rectoren, schoolleiders en docenten tezamen die dat leiderschap van de toekomst vormgeven.

Hoe het Hugh vergaat? Die reist inmiddels de wereld rond, geeft workshops in Afrika over windenergie en helpt autonome gemeenschappen zelfvoorzienend te worden en voegt ze toe aan de wereldwijde community. Wonen doet hij nog steeds in Scoraig, een autonome leider in verbinding.

Emmeken van der Heijden
Rector van OMO-Scholengroep Helmond
E.vanderHeijden@omosghelmond.nl