DNM-Online Boeken en beschouwingen

Politiek-neutraal bestaat niet

Beschouwing

U heeft dit regeringsvoornemen natuurlijk ook gezien: onderwijsmethodes moeten bewezen effectief en verder politiek neutraal zijn. Aanvankelijk was ik van plan er een beetje de draak mee te steken. Zo van: als je die uitspraak strikt neemt, is het een prima maatregel ter bestrijding van het lerarentekort. Immers, een groot deel van wat er in de klas gebeurt, is niet bewezen effectief, dus dat moet geschrapt worden. En als alles politiek neutraal moet zijn, kunnen er ook nog hele stukken uit het geschiedenisonderwijs in de prullenbak (leerlingen mogen immers alleen onbetwistbare feiten leren) en voor maatschappijleer geldt mutatis mutandis hetzelfde. Doordat op die manier het curriculum een stuk kleiner wordt, kan de onderwijstijd gereduceerd worden en kunnen veel leraren ontslagen worden. En die kunnen dan mooi omgeschoold worden tot leraar in een of ander tekortvak.

Maar hoe langer ik erover nadacht, hoe somberder ik werd. En hoe meer het me verbaasde dat zulke uiteenlopende instanties als Ouders & Onderwijs, de VO-raad, de VTOI en het LAKS eigenlijk nogal afwachtend reageerden en niet struikelden over dat ‘politiek-neutraal’. Een van de weinige die dat wel deed, was de Nederlandse Daltonvereniging. In haar column Politiek neutraal onderwijs? schrijft Verenigingsvoorzitter Elvira van den Hoek: Daltononderwijs is niet neutraal. Geen enkele pedagogiek is neutraal. Het onderwijs is niet neutraal. De opdracht van het onderwijs ook niet. Mensen die werken in het onderwijs denken altijd na over het ‘waarom’ en het ‘waartoe’. Vergelijkbare geluiden vind je bijvoorbeeld bij de VGS, de vereniging van christelijk-reformatorische scholen en, om een ander uiterste te noemen, de vrije scholen. Maar verreweg de meeste onderwijsorganisaties zitten met de ongemakkelijke erfenis van de secularisering: ze verenigen mensen en organisaties niet op basis van een levensbeschouwing, maar op basis van financiële en organisatorische belangen. En omdat hun leden er zeer uiteenlopende levensbeschouwingen op na houden, stellen ze zich wat inhoudelijke zaken betreft, vaak zeer voorzichtig oftewel politiek-neutraal op. We leven echter in tijden waarin dat niet meer kan.

Positie kiezen
We leven in barre tijden, met complexe en urgente problemen, en zoals het begin 2021 verschenen Democratisch bewustzijn in Nederland (Van Wonderen, 2021) liet zien, kiezen veel mensen, en bepaald niet alleen de deplorables, voor een sterke leider die niet veel op heeft met democratie zoals die in de kerndoelen burgerschapsonderwijs wordt omschreven. Die visie kun je niet zomaar accepteren; je zult, hoe lastig dat ook is en hoezeer dat tegen de visie van bijvoorbeeld Biesta ingaat, positie moeten kiezen en de democratie uitdrukkelijk verdedigen.

Een ander lastig punt: onderwijs leidt de leerlingen in in de wereld zoals die is en hoe die wereld tot stand is gekomen. Dat beeld hebben ze nodig om te kunnen bedenken wat ze te doen staat. Belangrijk is daarom dat de leerlingen niet alleen de feiten kennen, maar ook begrip krijgen voor lange termijnprocessen, voor de rol van toeval, voor het menselijk tekort. Dat kan echter onmogelijk een waardenvrij, politiek-neutraal verhaal zijn.

In dit verband is het gezien de peilingen verstandig om nog eens even naar het programma van de PVV te kijken, want wie weet gaan de ontwikkelingen die kant uit. Wilders heeft niet zijn hele programma in de ijskast gezet, dus het onderstaande moeten we zeer serieus nemen:

Wij constateren in de scholen een toename van politieke indoctrinatie. Schoolkinderen worden geïndoctrineerd met klimaatactivisme, genderwaanzin en met een gevoel van schaamte over de geschiedenis van ons land. Wij willen onderwijs dat vrij is van politiek activisme. Wij willen politiek neutrale leraren voor de klas en politiek neutrale leerboeken in de klas. Zo moeilijk is het voor een leraar niet om ’s morgens zijn of haar politieke overtuiging samen met z’n jas aan de kapstok te hangen. Vorming in levensvisie en politiek is aan de ouders, niet aan de school. Leerkrachten moeten kinderen leren hóé ze moeten denken en niet wát ze moeten denken.

Die laatste zin is natuurlijk volstrekte onzin want het hoe en het wat kun je in dit geval absoluut niet scheiden: dan leer je de kinderen loze formules, zonder enige reality check. Het opmerkelijkst echter zijn de begrippen in de tweede zin: geen daarvan is ook maar in de verste verte politiek-neutraal. En zo zitten we dan met het curieuze verschijnsel dat een kampioen van politiek-neutraal onderwijs het tegendeel ervan propageert. Hoe gevaarlijk dat is, hebben we kunnen zien in Polen en zien we nog steeds in Hongarije.

Pieter Leenheer
Redacteur DNM
pieter.leenheer@planet.nl

Referentie
Van Wonderen, R. (2021). Democratisch bewustzijn in Nederland. Over de ontvankelijkheid voor illiberaal en antidemocratisch gedachtegoed en de weerbaarheid daartegen. Verwey Jonker